De hang naar tekst is hardnekkig. Geletterdheid is én blijft een belangrijk speerpunt in ons educatieve systeem, terwijl visuele geletterdheid het moet doen met de rol van ondergeschoven kindje. Beeldtaal is een basisboek – een 101 in visuele geletterdheid. Een goede start voor beginnende beelddenkers, en een goed naslagwerk voor degenen die er hun dagelijkse kost mee verdienen.
We gebruiken allemaal, elke dag beeldtaal. Stel: met collega’s discussiëer je over een poster. Waarom werkt het beeld wél of niet voor de boodschap? Je bespreekt stijlkeuzen – is het eerste onderwerp ook echt het belangrijkste? Willen we wel of geen hiërarchie in het beeld? Je hebt het over esthetiek -spreekt deze vorm ons aan? En over doel en publiek – past dit bij de doelgroep, en bereiken we hiermee het gewenste effect? Het feit dat je dit soort discussies kan voeren, bewijst het al: iedereen die kan kijken, is een beetje visueel geletterd. Wij, én onze klanten zijn dagelijks bezig met visuele geletterdheid. Maar vloeiend in de beeldtaal? Precies weten waarom beelden wel of niet werken? En daar ook zélf mee aan de slag gaan? Daar zijn we niet op getraind. Gelukkig zijn er workshops als Visueel Communiceren en basisboeken als Beeldtaal. Zij geven inzicht in de onbewuste perceptie én bewuste stijlkeuzes die maken wat we begrijpen als we iets zien.
“Als beelden meer zeggen dan woorden, waarom leren we dan niet hoe ze zeggen wat ze zeggen?” Schrijven leert iedereen op school. Het produceren van beelden helaas niet. En dat terwijl we in ons dagelijkse leven worden omringd door beelden. Hoog tijd dat hier verandering in komt, aldus de schrijvers van Beeldtaal: Perspectieven voor makers en gebruikers. Zij stellen zich tot doel de lezer te leren kijken. Want als, zoals het gevleugelde gezegde gaat, beelden meer zeggen dan woorden, waarom leren we dan niet hoe ze zeggen wat ze zeggen? Hoe kun je beelden zo effectief mogelijk inzetten?
Iedereen die wel eens aan de telefoon een foto heeft proberen te beschrijven, weet hoe lastig het is beelden in woorden te vangen. Dus het laat zich raden hoe lastig het is een goede definitie te vinden voor de term ‘beeldtaal’. De schrijvers houden het daarom min of meer op een formule: Beeldtaal = verbale elementen + visuele elementen (beeldelementen en beelden)
Beeldelementen zijn hierbij abstracte beelden als pijlen, punten en lijnen en iconen. En daarmee komen we gelijk tot een breed misverstand over beeldtaal en visueel denken. Visueel denken is niet tekstloos. Beeldtaal gaat wel degelijk over tekst – maar niet over tekst alléén. En ook niet over beelden alléén.Wie beeltaal begrijpt, ziet hoe ze slim samenwerken. Meerdere denkers hebben zich gebogen over de vraag hoe wij mensen beelden tot ons nemen. Die vraag is uit te leggen op verschillende niveaus – het niveau van perceptie, het niveau van betekenis en het niveau van overtuigen.
Wie beelden wil begrijpen, aldus de schrijvers van Beeldtaal, komt uit bij drie theoriën; de Gestalttheorie, de semiotiek en de retorica. De eerste verklaart onze perceptie van beelden. Welke vorm en structuur zien we? Waarom zijn sommige elementen wél, en andere niet te onderscheiden? Gestalttheorie beschrijft in een aantal wetten hoe wij beelden waarnemen. Wetten waar elke designer of kunstenaar bekend mee is. Om een idee te geven – de wet van voorgrond en achtergrond schrijft voor dat voor- en achtergrond niet op hetzelfde moment kunnen waarnemen – hierbij wordt vaak het Fed-Ex logo als voorbeeld gegeven. Het is vrijwel onmogelijk het logo te lezen én tegelijkertijd de pijl tussen de E en X te ontdekken.
Semiotiek gaat over de betekenis van beelden. Welke symbolen herkennen we? En waarom herkennen we die symbolen (en anderen niet)? De schrijvers van Beeldtaal halen hierbij Peirce’s iconische, indexale en symbolische tekens aan, en noemen Barthes’ denotatie en connotatie. Iconische tekens zijn gebaseerd op gelijkenis- we zien een icoon van een olifant en herkennen het als zodanig. Indexale tekens zijn gebaseerd op een verwijzing – voetafdrukken die verwijzen naar een wandelpad. Symbolische tekens zijn gebaseerd op een stille afspraak – zo staat een vos voor sluwheid, en een slak voor traagheid. Google maar eens “langzaam”.
De laatste theorie, de retorica, gaat over hoe en waarom beelden overtuigen. Waarom is een beeld sterk? Waardoor raak je geroerd, overtuigd? Beeldtaal geeft een mooi overzicht van retorische beeldanalyse – de vragen die je je moet stellen om de kracht van een beeld te begrijpen. Van de afzender van de boodschap tot het medium, van de keuze voor wat er in beeld is gebracht en is weggelaten tot stijlmiddelen als herhaling en overdrijving om nog overtuigender te zijn.
Zelf de kracht van beeld gebruiken in je organisatie? Visual consultants van Clarify hebben de basis van beeldtaal verwerkt in de praktische training Visueel Communiceren. Samen met collega’s leer je in een middag hoe je zakelijk tekenen en visueel communiceren kunt inzetten om de communicatie in je organisatie vlotter, leuker en effectiever te laten verlopen!